سازمان فائو در سال 2013 میلادی میزان تولید خرما را در جهان حدود 5/7 میلیون تن از 1/1 میلیون هکتار نخلستان با متوسط عملکردی معادل 6 هزار و 834 کیلوگرم در هکتار اعلام کرده است. ایران در مقام دوم تولید و در سطح زیر کشت خرما مقام سوم در جهان قرار دارد.
آمار تجارت فائو در سال 2013 نشان می‌دهد که تجارت جهانی خرما معادل 1/4 میلیون تن است. ایران با تولید حدود یک‌میلیون تن خرما یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان خرما در سراسر جهان است و سیستان و بلوچستان سومین تولیدکنندگان بزرگ در بین استان‌های ایران است، 200 هزار تن خرمای تولیدشده در استان سیستان و بلوچستان توسط روش‌های سنتی ناکارآمد در بازار به فروش می‌رسد.
کشورهای زیادی به دنبال آن هستند تا بتوانند مقداری از کیفیت خرماهای تولید شده در ایران را، در تولیدات خود ایجاد کنند. درصورتی‌که چنین چیزی ممکن نخواهد شد، تنها دلیل آن نیز شرایط کشت مناسب این محصول است. کشورهای اروپایی همواره از مشتریان خرمای تولید شده در ایران بوده‌اند. مرغوبیت و مزه خاص و منحصربه‌فرد خرمای ایرانی، عامل جذب این کشورها است. برای مثال، کشور هند تاکنون بیشترین مقدار خرما را از ایران خریداری کرده است.
همان‌طور که گفته شد، عدم وجود شرایطی مناسب آب‌وهوایی برای تولید و کشت خرما باعث میشود که سایر کشورها به دنبال خرید خرما از ایران باشند. ازاین‌رو، این محصول را در تناژهای بالا و در حجم‌های انبوه و به طور عمده خریداری می‌کنند. هدف آنها از این کار نه‌تنها برآوردکردن نیازهای مصرفی کشور خودشان، بلکه صادرات خرمای ایران به سایر کشورها است. در نتیجه در ایران، شرکت‌های زیادی به تولید و بسته‌بندی خرما مشغول هستند.
بررسی شرایط صادرات خرما و فراوری خرما
خرما از جمله محصولات صادر شونده غیرنفتی ایران است که ارزش بالایی دارد. در سالهای گذشته با انجام تدابیر لازم روند صادرات خرما در ایران، روندی صعودی بوده است. از جمله این تدابیر میتوان به ۲ مورد زیر اشاره کرد:
1. راه اندازی اصولی و علمی صنایع بسته بندی و فراوری خرما
2.تبلیغات صحیح و گسترده به منظور شناساندن هر چه بیشتر خرما و فراوری خرما در بازار های جهانی
این روند صعود به‌گونه‌ای بوده است که در سالهای گذشته میزان صادرات خرما و فرآورده‌های خرما حدود ۱۵۰ هزار تن محاسبه شده است. بیشترین میزان صادرات خرما و فراوری خرما به کشورهایی چون انگلیس، آلمان، آلبانی، امارات متحده عربی، اتریش و آذربایجان بوده است.
روش بسته‌بندی خرما
بسته‌بندی خرما به دو روش صنعتی و سنتی صورت می‌گیرد. متأسفانه در سالهای گذشته توجه زیادی به فرایند بسته‌بندی خرما نمی‌شد. در نتیجه مقدار زیادی از خرمای تولید شده در اثر شرایط نامناسب بسته‌بندی، کیفیت خود را از دست می‌داد. در سالهای اخیر، خوشبختانه توجه بیشتری به این صنعت شده است و بسته‌بندی خرما به‌صورت مدرن انجام میشود. به‌گونه‌ای که با روش‌های صنعتی و مدرن مورداستفاده در کشورهای اروپایی، رقابت می‌کند.
مراحل بسته‌بندی مدرن خرما به‌صورت زیر است:
1.دریافت خرما توسط کارخانه و آماده سازی آن برای فرآیند شست و شو خرما و ضد عفونی کردن آن
2.فرآیند ضدعفونی کردن برای کلیه خرماهای وارد شده به کارخانه، در اتاق های مخصوصی به صورت خودکار و با استفاده از گاز متیل بروماید انجام می شود.
3.سپس خرما برای شست و شو منتقل می شود و پس از آن توسط نوار نقال وارد دستگاه خشک کن می گردد. در دستگاه خشک کن علاوه بر تبخیر آب حاصل از شستن خرما ها، رطوبت میوه ی خرما نیز کاهش می یابد. رطوبت خرما معمولا ۳۰% است و تا حدود ۱۵- ۲۰ % کم میشود.
4.سپس خرماها به بخش بازرسی و درجه بندی منتقل می شوند. آن هایی که کیفیت مناسبی دارند به بخش بسته بندی به منظور استفاده داخلی و صادرات منتقل می شوند. سایر خرما نیز که کیفیت لازم را ندارند جدا می شوند.
آشنایی با انواع روش فراوری خرما
خرما از محصولات عمده کشاورزی ایران است و حدود 60 درصد وزن خشک آنرا قند تشکیل می دهد. بدلیل نامرغوب بودن خرمای تولید شده ، حدود 30درصد خرمای تولیدی کشور ، مستقیما جذب بازار مصرف نمی شود و می بایست در واحدهای صنایع تبدیلی و فرآوری تبدیل به فرآورده های با ارزش شود.از این رو تحقیق در مورد فرآورده های جانبی خرما و امکان استفاده از آن در محصولات مختلف فراهم شد این فرآورده ها به دو بخش تخمیری و غیر تخمیری تقسیم بندی می شود.
با استفاده از صنایع تبدیلی و تبدیل خرماهای درجه 2 و3 به فرآورده های با ارزش، می توان به تولیدکنندگان داخلی و خارجی صنایع غذایی از طریق تأمین مواد اولیه و تنوع در محصولات تولیدی کمک کرد . میزان واردات شکر در سالهای اخیر افزایش یافته است، در این راستا می توان با قابلیت جایگزینی محصولات مختلف از قبیل خرما به جای قند و شکر، به کاهش واردات شکر کمک کرد . با توجه به وجود املاح، فیبرهای غذایی و ویتامینهای موجود در خرما، میتوان با اضافه کردن آن در محصولات مختلف، این محصولات را با املاح، فیبرهای غذایی و ویتامین های موجود در خرما غنی سازی کرد. از انواع فراوری خرما میتوان به شهد خرما، شیره خرما، عسل خرما، خمیر خرما، قند مایع خرما و کرم خرما و شکلات خرمایی و حبه خرما و ترافل خرما و.. اشاره کرد که در فرآورده های لبنی، نوشیدنی هایی مانند نوشابه و فرآورده های غله ای که ساکارز از اجزای اصلی آن ها می باشد، استفاده کرد.
ازآنجاکه خرما حاوی درصد زیادی قند است؛ لذا به‌عنوان منبع کربنی در فرایندهای تخمیری استفاده میشود. مهم‌ترین فرآورده‌های تخمیری خرما عبارت‌اند از: اتانول، سرکه، اسیدسیتریک، تولید پروتئین تک یافته مهم‌ترین فرآورده‌های غیر تخمیری خرما عبارت‌اند از: شربت خرما، قند مایع، شهد و لواشک خرما. مهم‌ترین فرآورده‌های حاصل از هسته خرما عبارت‌اند از: روغن هسته خرما، کنجاله خرما، مصارف چوب و الیاف نخل و از ضایعات خرما در صنعت چوب، فراورده‌های مرکب چوبی، تولید خوراک دام، تولید کمپوست، صفحات فشرده چوب بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد تعداد شرکت‌های موجود بسته‌بندی خرما در کشور بیشتر از شرکت‌های فراوری خرماست که به چند دلیل عمده ازجمله تمایل مشتریان خارجی بر خرید محصول خام و بسته‌بندی‌شده، قیمت کمتر آنها در مقایسه با قیمت فرآورده‌های جانبی خوراکی و همچنین حمل‌ونقل راحت‌تر و بهتر به‌ویژه برای مشتریان اروپایی و آمریکایی (بازارهای خارجی معتبر) است. عدم حمایت کافی و پایین‌بودن دانش فنی برخی از دست‌اندرکاران بسته‌بندی و فراوری خرما موجب شده تا نتوانند با حداکثر ظرفیت خود به تولید محصولات بسته‌بندی‌شده و یا فراوری شده خرما بپردازند. میتوان ضایعات خرما و خرمای ضایعاتی را در صنایع تبدیلی قرار داده و آن را به محصولی باارزش افزوده بالا تبدیل کرد با روی‌آوردن صنایع غذایی به محصولات حاصل از خرما. ضایعات آن در کشور کاهش خواهد یافت و به قشر تولیدکنندگان خرما نیز کمک زیادی میشود. ترکیبات شیمیایی و ضرایب هضمی ماده خشک و مصرف نسبی خرمای تولیدی نشانگر این است که می‌تواند به‌عنوان یک منبع انرژی و مواد معدنی باارزش به‌خصوص برای دام‌های مناطق جنوبی کشور استفاده نمود. با استفادهٔ بهینه از راهکارهای ارائه شده همچنین میتوان از خرما در مصارف، دارویی، خوراکی، خوراک دام، صنایع چوب، تولید کمپوست استفاده کرد.
